Dominik
Administrator
Dołączył: 04 Gru 2005
Posty: 1088
Przeczytał: 0 tematów
Ostrzeżeń: 0/5
|
 Wysłany: Śro 19:06, 07 Gru 2005 Temat postu: Tradycje Górnego Śląska w procesie nauczania i wychowania |
|
|
| Cytat: | Tradycje Górnego Śląska
w procesie nauczania
i wychowania
Autor: mgr Anna Sarzyńska
Zabrze, 2002
Plan pracy
1. Uwarunkowania historyczne kultury śląskiej.
2. Cechy i funkcje kultury Górnego Śląska.
3. Praktyczne przykłady wykorzystania tradycji Górnego Śląska w procesie nauczania i wychowania.
Uwarunkowania historyczne kultury śląskiej
Od lat głoszony jest pogląd, iż Górny Śląsk jest regionem o wyjątkowo bogatym i oryginalnym folklorze. Źródeł tego stanu rzeczy dopatrywano się z jednej strony w historycznej izolacji kulturowej i językowej ludności polskiej na Śląsku, z drugiej w ustawicznym poczuciu zagrożenia rodzinnej kultury przed germanizacją (narzuceniem kultury i języka ludności niemieckiej). Doprowadziło to do zachowania i pielęgnowania tu takich zjawisk i treści, których na próżno byśmy szukali w innych regionach kraju. Folklor stanowił tu od wieków kulturę społeczności polskiej , był wykładnikiem jej odrębności etnicznej w stosunku do kultury niemieckiej ( Górny Śląsk stanowił odrębny obszar etniczny w specyficznym sensie. Był on mianowicie częścią polskiego obszaru etnicznego, wyrósł z niego, mimo oderwania od państwa polskiego pielęgnował polskość, wytrwał przy niej. Wbrew wszelkim zabiegom wynaradawiającym pozostał ostoją polskości nawet w najtrudniejszych warunkach.. Mimo zmiennych kolei losu i skomplikowanych perypetii historycznych, masy ludowe tego regionu stawiły opór germanizacji, korzystając ze stosunkowo niewielkiej pomocy ze strony pozostałych części narodu polskiego.
Po roku 1945 sprawczy czynnik pielęgnacji folkloru, a więc pielęgnacji polskości przestał istnieć i wydawać by się mogło, że Górny Śląsk jako region najbardziej uprzemysłowiony, o największym nasyceniu środkami masowego przekazu, o wysoko rozwiniętym czytelnictwie, powinien być regionem o najsłabszej żywotności folkloru. Tymczasem współcześnie, na przekór wszelkim prognozom, jest on przykładem znakomitej wręcz umiejętności łączenia techniki i nowoczesności z tradycją. Jednak i to zaskakujące stwierdzenie ma swe uzasadnienie w przeszłości Górnego Śląska, w znaczeniu i historycznej randze folkloru wśród ludności śląskiej.
Cechy i funkcje kultury Górnego Śląska
Praca (wartość naczelna)
Praca, a przede wszystkim praca fizyczna - była integralnym, najsilniej zakorzenionym elementem samookreślenia Ślązaków. Była to wartość naczelna. W historii zbiorowości śląskiej praca nie miała negatywnych skojarzeń, nie było bowiem warunków do wytworzenia się, tak charakterystycznych dla Polski szlacheckiej, wzorców pogardy dla pracy fizycznej. Praca- i tylko ona - była podstawą godnego, uczciwego życia, a wszelkie inne formy szukania środków do życia spotykały się z niechęcią lub nawet pogardą. To skojarzenie Śląska z pracą było tak silne, że „ doszło do tego, że robotnik śląski ze wszystkimi swoimi nabytymi cechami stał się synonimem Ślązaka w ogólności.”
Na pracy jako wartości zbudowana została cała rygorystyczna etyka zawodowa, w której naczelne miejsca zajmowały: rzetelność, uczciwość, sumienność, szacunek dla kwalifikacji zawodowych, solidarność i poczucie odpowiedzialności za innych. Umiejętność współpracy i łatwość nawiązywania kontaktów w płaszczyźnie zawodowej , to również cechy śląskiego robotnika. Silna niechęć, a nawet przejawy wrogości, okazywane przez Ślązaków w stosunku do obcych, neutralizowane były w płaszczyźnie zawodowej, o czym świadczą liczne pamiętniki i wspomnienia robotników przybyłych na Śląsk z innych dzielnic. Na tak pojmowanej pracy oparte było silne poczucie własnej wartości, godności i honoru „Górnoślązak czuje się robotnikiem - ale robotnikiem nie byle jakim: pierwszej klasy”.
Praca była podstawowym kryterium oceny człowieka. W warunkach śląskich praca w przeszłości nie była drogą do awansu społecznego, ten bowiem rządził się innymi prawami i związany był z koniecznością porzucenia swej grupy etniczno- językowej. Dlatego pozycja w hierarchii społecznej nie była kryterium oceny. Ocenie podlegał człowiek jako pracownik, jego kwalifikacje i zarobki oraz jako członek rodziny i społeczności lokalnej. Względami historycznymi zatem tłumaczy się również silne poczucie odrębności miedzy pracą fizyczną a umysłowa, bez jakichkolwiek kompleksów w stosunku do tej drugiej. Pozycję inteligencji urzędniczej, nauczycielskiej, tak wysoko cenione na ziemiach byłej Galicji i Kongresówki, na Górnym Śląsku nie cieszyły się takim autorytetem, szczególnie jeżeli towarzyszył im wyższy standard materialny. Ten ostatni element był niewątpliwie wpływem niemieckich wzorów kulturowych, tak różnych od tych, które ukształtowały się na ziemiach polskich. Znaczenie pracy w życiu jednostki i zbiorowości decydowało o tym, że stanowiła ona donośny czynnik kształtowania osobowości oraz wyznacznik jednostkowych i społecznych zachowań. Wzory pracy i jej pochodne wpływały również na cały system wartości zbiorowości. Dyscyplina, zamiłowanie do porządku, a również ład i czystość to obowiązujące również normy poza strefą zawodową. Na tych również podstawach oparte było poczucie praworządności i związane z nim poszanowanie cudzej, w tym społecznej własności.
Praworządność, poszanowanie cudzej własności
Oddawanie znalezionego mienia, rzadkie kradzieże w obejściach_ takie postawy potwierdzają liczne przekazy źródłowe. Udział przestępczości Śląska w przestępczości właściwej w Polsce, zważywszy ze był to teren o największej koncentracji ludności, nie był wysoki. Uderzająco niski był stopień kradzieży.
Ciężka i niebezpieczna praca , zwłaszcza w hutnictwie i górnictwie, która była udziałem większości zatrudnionych na Górnym Śląsku, tworzyła również pewne typowe dla Ślązaków właściwości psychiczne. Spokój, odwaga, opanowanie, pewna surowość, rzeczowość, wytrwałość, praktyczne myślenie to cechy najczęściej powtarzane przez obserwatorów i utrwalane przez literaturę. Te wartości Ślązaków niewątpliwie objawiły się w czasie powstań śląskich w latach 1919- 1921. Również strajki na Górnym Śląsku przebiegały spokojnie, były dobrze zorganizowane i prowadzone z wytrwałością i konsekwencją.
Praca w niebezpiecznych i ciężkich warunkach wpłynęła również na tworzenie się pewnych odrębnych skali uczuciowych. W stosunkach międzyludzkich uderzała, zwłaszcza przybyszów, małomówność, nieufność do obcych, pewna szorstkość, brak wylewności i delikatności, ale również specyficzne poczucie humoru. Ukształtowany wzór osobowy na Górnym Śląsku to typ robotnika: rzetelnego, niezależnego, o dużym poczuciu godności, z szacunkiem do kwalifikacji zawodowych, aktywnego w płaszczyźnie spraw narodowych oraz na polu kulturalno-oświatowym. Był to typ robotnika światłego, dokształcającego się poprzez czytelnictwo i przejawiającego duży szacunek do tradycji. Rozpowszechniony w innych dzielnicach Polski typ człowieka sukcesu oraz robotnika- bojowca nie były na Śląsku popularne.
Egalitaryzm (pogląd społeczno-polityczny uznający za podstawę sprawiedliwego ustroju społecznego zasadę całkowitej równości warunków życiowych, praw i dochodów ludzi)
Struktura społeczna górnego Śląska, ukształtowana przez historię polityczną i narodową regionu, była podłożem ukształtowania się stosunków społecznych o wielu odrębnych cechach w stosunku do pozostałych ziem polskich. Plebejski skład etnicznie polskiej ludności był przede wszystkim podstawą egalitaryzmu stosunków społecznych. Zbiorowość śląska nie znała różnic i konfliktów klasowych w ramach jednej narodowości, polskie klasy posiadające uległy bowiem germanizacji w pierwszych wiekach niewoli. Zablokowanie w warunkach niewoli możliwości awansu nielicznej grupy inteligencji śląskiej sprawiło, że związana była ściśle z warstwami plebejskimi. Zewnętrznym przejawem zasad egalitaryzmu w płaszczyźnie zachowań społecznych była głęboko zakorzeniona idea równości, braku uniżoności i kompleksów w stosunku do osób wyżej postawionych w hierarchii społecznej, duża samodzielność oraz wyrobienie społeczne i organizacyjne mas plebejskich. To przekonanie, że na Śląsku równość jest najbardziej rozwinięta , było istotnym elementem samoświadomości Ślązaków. Egalitaryzm i epos pracy to były główne wartości, które Górny Śląsk programowo wnosił do ojczyzny z ideą ich rozpowszechniania.
Religia
Religia była integralnym elementem tożsamości Ślązaków. Obok języka była głównym czynnikiem samookreślenia się zbiorowości śląskiej w procesie tworzenia świadomości odrębności etnicznej i rozwoju świadomości narodowej. Głębokie zakorzenienie religii w życiu zbiorowości wzmacniane było silnym związkiem z Kościołem. Podstawą tego związku była tradycja, uznanie dla Kościoła w sferze jego działalności narodowej, społecznej i kulturalnej.
Religia wydatnie oddziaływała na ukształtowanie modelu (religijności i wzorca zachowań religijnych) rodziny, ideałów wychowawczych, obyczajowości, systemów zachowań, sposobu bycia. Religijne wychowanie wpływało niewątpliwie na fakt, że stosunek do podstawowych norm etycznych kształtował się na gruncie motywacji religijnej. Wskazywane już niskie wskaźniki przestępczości na Śląsku miały w tym również swoje źródła.
Rodzina
Tradycyjna spoistość rodziny śląskiej, odznaczająca się nie tylko siłą więzi rodzinnych, ale i ich rozległością, ma swoje najdalsze źródła w wiejskim modelu życia oraz w niesprzyjających, trudnych warunkach życia zbiorowości, w których pomoc wzajemna była bardzo ważna. Na uprzemysłowionym i zurbanizowanym Śląsku więzy rodzinne wzmacniane były poprzez pracę i więzy lokalno-przestrzenne, co powodowało ścisłe powiązanie rodziny śląskiej ze zbiorowością regionalno - zawodową. Te uwarunkowania najbardziej widoczne były w dwóch podstawowych grupach zawodowych: górnictwie i hutnictwie.
Funkcje ekonomiczne rodziny, zabezpieczające jej byt, głównie sprawowali mężczyźni. Niski stopień pracujących kobiet, w skali Górnego Śląska, związany był z tradycyjnie negatywnym nastawieniem zbiorowości do pracy mężatek. Obok tradycji, wpływ na mały odsetek pracujących kobiet miały również wyższe zarobki na Śląsku. Dochody rodzinne, obok zarobków głowy rodziny, zwiększone były przez pracę młodocianych. Wiązało się to z niskim wiekiem rozpoczynania pracy, zwłaszcza w górnictwie, małym procentem młodzieży robotniczej podejmującej naukę w szkołach średnich. Na uwagę zasługuje również szeroko rozpowszechniony na Śląsku, zwyczaj częściowego produkowania dóbr poprzez pracę na własnych ogródkach, hodowlę zwierząt i ptaków. Zasilało to niewątpliwie budżety rodzinne, lecz przede wszystkim był to wyraźny ślad chłopskich źródeł kultury robotniczej. Przywiązanie do gospodarki rolnej i hodowlanej przetrwało, jako element macierzystej kultury chłopskiej, stając się trwałym elementem nowej robotniczej kultury. Rodzina śląska była tradycyjnie rodzina wielodzietną. Była to również rodzina wielopokoleniowa o silnych więzach rodziny ścisłej (rodzice, dzieci) i szerszej (pokrewieństwo). Szacunek do tradycji wyrażał się w autorytecie, jakim się cieszyli ludzie starsi_ ojcowie, dziadkowie. Byli głównymi przekaźnikami tradycyjnych treści w sferze moralnej, obyczajowej. Kultywowanie archaicznych często treści, umacniane wpływami Kościoła było podstawą konserwatyzmu obyczajowego zbiorowości i rygoryzmu wychowania w rodzinie śląskiej.
Śląskie zwyczaje i obrzędy rodzinne odznaczają się dużym bogactwem. Na przykładzie obrzędu weselnego chciałabym ukazać, jak ważną rolę w życiu mieszkańców Śląska odgrywała instytucja małżeństwa i idąca za nim prokreacja.
Obrzędy weselne składają się z kilku etapów, przebiegających według ustalonego tradycją scenariusza , w którym można wyróżnić: zwyczaje związane z kojarzeniem małżeństw, czyli od zalotów do narzeczeństwa, zwyczaje związane z przygotowaniem wesela, akt weselny oraz poprawiny i przenosiny. Na szczególna uwagę zasługują zwyczaje związane z kojarzeniem małżeństw . Partnerów do małżeństwa szukano przeważnie we własnej warstwie społecznej, a przekroczenie tej reguły spotykało się najczęściej z ogólną dezaprobata.
Powszechnie dużą wagę przywiązywano do nienagannej opinii o całej rodzinie każdego z kandydatów utrzymując, że dwie rodziny nawiązują przez małżeństwo młodych stosunki powinowactwa, które zobowiązują obie strony do solidarności i wzajemnej odpowiedzialności. Podobne miejsce w ocenie kandydatów zajmowały cechy ich charakteru i stan zdrowia, dalsze natomiast uroda i wzajemna miłość młodych. U mężczyzn ceniono takie zalety, jak: pracowitość uczciwość, zaradność, spokój i opanowanie oraz walory towarzyskie, określane obiegowym powiedzeniem: „żeby nie był mrukiem i umioł żyć z ludźmi”. Od dziewcząt wymagano pracowitości, gospodarności, zamiłowania do porządku i czystości, pobożności, skromności i urody. Decydujący głos przy wyborze współmałżonka dla swych dorastających dzieci mieli rodzice, ale liczyła się również opinia szerokiego kręgu krewniaków. Do dziś zresztą panuje przekonanie, że każdy nowy związek małżeński powinien uzyskać akceptację obu rodzin, ponieważ zapewnia to trwałość szczególnie cenionych na Śląsku więzów rodzinnych. Jeśli chodzi o najlepszy wiek do zawierania związku małżeńskiego, to przez bardzo długi okres czasu uważano, że dla mężczyzny jest to wiek od 25 do 30 lat, czyli po odbyciu służby wojskowej i osiągnięciu „dojrzałości życiowej”, zaś dla kobiety 20-25 lat. Po drugiej wojnie światowej granica wieku wstępujących w związki małżeńskie znacznie się obniżyła i nierzadko młodzi pobierają się w wieku 18-20 lat. Według dawnych zwyczajów osoby, które przekroczyły wymagany wiek do zawarcia małżeństwa, spotykały się na co dzień ze społeczną dezaprobatą, co wyrażało się m.in. w pogardliwej nazwie „pachoł”, określającej bezżennego, czy w płataniu starszym pannom różnych niewybrednych żartów ośmieszających je w oczach innych. Powszechnie uważano że gdy kobieta wychodzi za mąż to jej prestiż społeczny się podnosi i otaczano ją powszechnym szacunkiem.
Na uwagę zasługuje, spośród zwyczajów związanych z przygotowaniem wesela, sprawa ustalania listy gości weselnych, ponieważ uczestniczenie w uroczystości wesela jest na Śląsku traktowane szczególnie poważnie, jako wyraz manifestowania więzi rodzinnych i sąsiedzkich, zarówno ze strony urządzających wesele, jak i ze strony zaproszonych. Uważa się więc od dawna, aby nikogo z rodziny i wybranych spoza niej osób nie pominąć przy zaproszeniu, a nawet tych, z którymi pozostaje się w konflikcie, zaś ich obowiązkiem jest przyjęcie zaproszenia, będącego oznaką chęci pojednania. Wesele uważane jest powszechnie za okazję do pogodzenia zwaśnionych krewnych. Odrzucenie zaproszenia na wesele spotyka się z ogólną dezaprobatą.
Gdy został zawarty związek małżeński, to małżonkowie musieli spełnić swój podstawowy obowiązek, za który od dawien dawna uważało się prokreację. W życiu rodzinnym mieszkańców Śląska, obrzędy i obyczaje związane z narodzinami i wychowaniem potomstwa, odgrywały istotną rolę. Wyznawano zasadę, że małżeństwo powinno mieć liczne potomstwo i nie ograniczać rozrodczości. Dlatego też tradycyjne rodzinny śląskie to rodziny wielodzietne. Powszechnie uważano, że „dzieci to błogosławieństwo”, że rodzinom wielodzietnym „ Pan Bóg sprzyja” , a więc obowiązywała zasada, „że należy rodzić tyle dzieci, ile Bóg dał”. Bezdzietność traktowano jako kalectwo i brak „błogosławieństwa bożego”. Surowo potępiana przez opinię publiczną była prokreacja nie usankcjonowana związkiem małżeńskim. Szczególnie surowo oceniano dziewczynę i jej rodziców. Taka postawa wynikała z tego, iż na Śląsku wysoko ceniono wartość bogobojnego życia. Zwyczaje śląskie były głęboko powiązane i nakierowane ku Bogu, czyli ku tej sile sprawczej, która tchnęła życie we wszystko, co żyje na ziemi.
(...)
| Cytat: |
Praktyczne wykorzystanie tematyki regionalnej w procesie nauczania i wychowania.
|
[link widoczny dla zalogowanych] |
Post został pochwalony 0 razy
|
|
FAQ
Szukaj
Użytkownicy
Grupy
Galerie
Rejestracja
Zaloguj się, by sprawdzić wiadomości
Zaloguj
