forum życia rodzinnego

Annnika

Gdybym wiedziała wcześniej...

Psychologiczna analiza zaburzeń występujących po przerwaniu ciąży

Podczas międzynarodowej konferencji w Kijowie, po moich referatach ("Zespoły zaburzeń po przerywaniu ciąży" oraz "Terapia kobiet z zespołami PAD i PAS") podeszła do mnie młoda Ukrainka, matka dwojga dzieci. Jako dziewczyna została porzucona przez ukochanego chłopaka. Gdy okazało się, że jest w ciąży, zdecydowała się na aborcję. Pamięta do dziś słowa lekarki: jaka szkoda, taki śliczny chłopczyk, a pani taka młoda... Po kilku latach wyszła za mąż, urodziła dwie córeczki. Mąż zaczął marzyć o synku, ona także. I wtedy w snach zaczął odwiedzać ją jej syn pierworodny. Przychodził do niej i pytał: Mamo, dlaczego to zrobiłaś? Mamo, dlaczego? A potem myśli o tym dziecku zaczęły przychodzić coraz częściej, codziennie, prawie każdej godziny. Gdybym wiedziała wcześniej, jak będzie mi na świecie źle, nigdy bym tego nie zrobiła, gdybym wiedziała wcześniej...

Pamiętam naszą rozmowę. Tłumaczyłam tej młodej kobiecie, że nie da się wymazać z życia matki faktu zaistnienia dziecka. Matką dziecka zostaje się na zawsze. Teraz w procesie terapii trzeba to bolesne macierzyństwo, które zakończyło się zabiciem dziecka, przemienić, oczyścić, odnowić, uleczyć i stać się matką na nowo, tego właśnie dziecka, matką kochającą, matką, która wybaczyła i sobie, i lekarzowi i ojcu dziecka, a może także własnej matce - tym wszystkim, którzy stali się przyczyną śmierci dziecka, nie pomogli...

Młoda kobieta, o której piszę, cierpiała na zespół PAS. To jeden z zespołów, na który może cierpieć kobieta po tzw. zabiegu.

Zespoły zaburzeń psychicznych występujących po przerwaniu ciąży

Amerykańskie Stowarzyszenie Psychiatrów w 1987 roku dokonało rozróżnienia dwóch zespołów zaburzeń, jakie mogą wystąpić po aborcji: POST ABORTION DISTRESS (rozpacz) czyli PAD oraz POST ABORTION SYNDROM - syndrom postaborcyjny, czyli PAS. Podano także kryteria diagnostyczne(*1).

PAS i PAD należą do tzw. zaburzeń posttraumatycznych(2), a więc takich, które dopiero po pewnym czasie mogą wywołać zaburzenia. Amerykańskie Stowarzyszenie Psychiatrów zdefiniowało przyczyny zaburzeń posttraumatycznych (POST TRAUMATIC STRESS DISORDER - PTSD)(3). Należą do nich:

1) poważne zagrożenie życia lub fizycznej integralności,
2) poważne zagrożenie lub krzywda wyrządzona dziecku,
3) patrzenie na poważne krzywdzenie lub zabijanie innych.

Te trzy przyczyny odnoszą się do aborcji.

Kobiety często odczuwają lęk, czy w czasie tzw. zabiegu nie zostanie uszkodzone ich ciało. Utraty zdrowia obawiają się szczególnie te kobiety, które kilkakrotnie dokonywały aborcji.

Zabijanie nie narodzonego dziecka wymaga rozkawałkowania jego ciała, a potem - po wydobyciu z łona matki - złożenia w całość celem stwierdzenia, czy wewnątrz matki nie został kawałek dziecka. Zauważenie części zabitego człowieka jest szczególnie traumatyczne. Podobnie wstrząsającą reakcję wywołuje wrzucanie dziecka do kosza, czy muszli klozetowej.

Doświadczenie aborcji jest brutalną ingerencją w instynkt rodzicielski. O istnieniu więzi pomiędzy matką a jej nie narodzonym dzieckiem świadczą przeżycia kobiet, które utraciły dziecko wskutek samoistnego poronienia.
Dwa zespoły PAD i PAS różnią się czasem wystąpienia, przebiegiem, a także sposobem terapii.

Zespół PAD pojawia się najczęściej zaraz po tzw. zabiegu aborcji, lub też w pierwszych trzech miesiącach po tym fakcie i trwa najczęściej do roku. Zespół PAS natomiast występuje najczęściej w okresie przekwitania (często mylony jest z depresją okresu przekwitania), może jednak wystąpić wcześniej. Zespół PAS może wywołać niemożność urodzenia dziecka, jakaś symboliczna data, czy rocznica.

PAD ma charakter ostrych reakcji. Kobieta odczuwa fizyczny i psychiczny ból po aborcji. Ma poczucie wielkiej straty (roli rodzicielskiej, zaburzenia obrazu siebie, zaburzenia snu, utraty celu życia). Przeżywa liczne konflikty (wzajemnych relacji, ról, obawy przed współżyciem seksualnym, następną ciążą). Zespół PAD zaliczono do zaburzeń przystosowania, pełnienia funkcji społecznych.

Z analizy przeprowadzonych badań wynika(4), iż zespół PAD występuje w ostrej formie u ok. 15% kobiet, ale jego objawy można stwierdzić u około 30%. Jest to świadomie przeżywana rozpacz po śmierci dziecka. Trwa na ogół około roku. Bardzo często kobiety w tym okresie przeżywają gorące pragnienie wynagrodzenia za popełnione zło. Zespół ten występuje częściej u kobiet wierzących, wrażliwych moralnie, które zostały przymuszone do zabicia swego dziecka.

Natomiast zespół PAS nie zależy od światopoglądu, wyznania, wrażliwości moralnej kobiety. Jego przyczyny mają raczej charakter fizjologiczno-psychologiczny, związany z gwałtownym przerwaniem przemian zachodzących po poczęciu dziecka w organizmie matki. PAS jest typem zaburzenia chronicznego, u którego podłoża leżą wyparte reakcje emocjonalne oraz ból fizyczny i psychiczny. Kliniczny obraz tego syndromu objawia się dużym niepokojem, niezadowoleniem z życia bez obiektywnych przyczyn, brakiem sensu życia, beznadziejnością, depresją. Często występują zaburzenia relacji z najbliższymi, niechęć do współżycia seksualnego. Mogą wystąpić także bardzo silne lęki, koszmary senne, kobieta może słyszeć głosy nie narodzonych dzieci. Często zespół PAS (podobnie jak inne zaburzenia psychiczne) wraca, i jeżeli kobieta w czasie remisji (poprawy stanu zdrowia) nie podda się terapii, zaburzenie to może powracać cyklicznie aż do śmierci.

W sytuacji naturalnej śmierci dziecka, także w przypadku samoistnego poronienia, matka może świadomie przeżyć negatywne emocje, żal, smutek. W przypadku przerywania ciąży do takiego rozładowania emocji nie dochodzi. Natomiast następuje silna racjonalizacja, wręcz uczucie ulgi zaraz po tzw. zabiegu. Dopiero później "stygmat" aborcji (jak go nazywają lekarze), daje o sobie znać, wywołując poczucie mniejszej wartości, zgorzknienie, wyrzuty sumienia, które bardzo trudno zagłuszyć.

Inne skutki przerywania ciąży

W 1987 roku przeprowadzono w Stanach Zjednoczonych badania 252 kobiet, które stały się członkami Organizacji Kobiet Skrzywdzonych przez Aborcję(5). Około 70% z nich stwierdziło, że przeżywały taki okres, w którym starały się radykalnie zaprzeczać istnieniu u nich jakichkolwiek skutków aborcji. Dla niektórych z nich okres ten trwał kilka miesięcy, dla innych 10-15 lat. Wśród badanych kobiet 62% przeżywało tendencje samobójcze, a u 20% tendencje i próby samobójcze utrzymują się nadal, 51% tych kobiet do aborcji namówił mąż lub chłopak, ojciec dziecka. Większość z tych kobiet po zabiciu dziecka czuje ogromną niechęć do tego mężczyzny.

Badania przeprowadzone w 1985 roku obejmowały grupę 100 kobiet po dokonaniu zabiegu przerywania ciąży w prywatnej klinice Mount Sinai School of Medicine(6). Spośród badanych 46% przyznało, że aborcja stała się przyczyną największego kryzysu w ich życiu, większość kobiet doświadczyła poczucia straty i goryczy, zamiast oczekiwanej ulgi i wolności. 48% stwierdziło, że relacje z ojcem zabitego dziecka zmieniły się znacząco na niekorzyść, lub wprost załamały się, u 33% kobiet wystąpiły po zabiegu przerywania ciąży zaburzenia seksualne, 52% odczuwa smutek, poczucie pustki, rozdrażnienie, całkowity brak radości z życia - przeżycia, których wcześniej nie doświadczały.

W 1984 roku przeprowadzono badania długofalowe 75 małżeństw po zabiegu przerwania ciąży(7). U 25% badanych więzi w małżeństwie całkowicie się załamały. Większość stwierdziła wzrost drażliwości i poczucia winy we wzajemnych relacjach.

Badania przeprowadzone w 1984 roku wśród studentów w Stanach Zjednoczonych pozwoliły zauważyć, że "stygmat" aborcji występuje nie tylko u kobiet, ale także u ojców tych dzieci(

. Stwierdzono u nich występowanie poczucia mniejszej wartości, negatywne spostrzeganie osób płci odmiennej, zaburzenia więzi z dotychczasowymi partnerkami oraz występowanie ostrych konfliktów po aborcji.

W 1985 roku przeprowadzono szeroko zakrojone badania dotyczące wpływu aborcji na relacje pomiędzy małżonkami(9). W efekcie tych badań powstało studium przypadków osób przeżywających kryzys małżeński po zabiegu przerywania ciąży. U wielu małżonków stwierdzono wyparcie poczucia winy, które ujawniło się dopiero po ki1ku latach. Małżeństwa te przeżywały zaburzenia pełnienia ról, poważne konflikty, zdrady małżeńskie, obniżone poczucie własnej wartości.

W 1986 roku opublikowano badania przeprowadzone przez doktora Edwarda Sheridan w Georgetown University Hospital, dotyczące wpływu przerywania ciąży na urodzone już rodzeństwo(10). Jeżeli dzieci wiedziały o ciąży matki, oczekiwały narodzin dziecka. Kiedy ono się nie pojawiało, dzieci przeżywały poczucie frustracji, często winę przypisując sobie. W wielu przypadkach stwierdzono u dzieci występujący lęk przed matką po tym, gdy się dowiedziały o zabiegu przerwania ciąży.

Podobne dane uzyskała dr Joanne Angelo, przeprowadzając badania dzieci w klinice Tufts University School of Medicine w 1987 roku(11). Stwierdziła poważne zaburzenia u dzieci, które wiedziały o dokonaniu zabiegu przerywania ciąży przez swoje matki. U tych dzieci występowało wyizolowanie od rodziców, lęk przed rodzicami.

W 1989 roku ukazał się artykuł Philipa G. Neya i Adele Rose Wickett Mental Health and Abortion: Review and Analysis(12), omawiający ponad sto publikacji dotyczących skutków przerywania ciąży. Autorzy stwierdzają, że większość kobiet w wyniku aborcji doświadcza poczucia winy, nieszczęścia, niepokoju, zaburzeń snu, obniżenia poczucia własnej wartości, a także ma poczucie braku bezpieczeństwa, braku oparcia w najbliższej osobie - kobiety te przeżywają negatywne zmiany w osobowości, doświadczają zaburzeń seksualnych(13). Powołując się na badania Blumberga i innych stwierdzają, że na depresję po aborcji cierpi 92% kobiet oraz 82% mężczyzn - ojców zabitych dzieci.

W polskiej literaturze naukowej najczęściej można znaleźć analizę skutków zabiegu przerywania ciąży w sferze somatycznej (m.in. W. Fijałkowski(14), K. Bożkowa, M. Troszyński, T. Kukla(15)). Pojawiły się także publikacje dotyczące psychicznych konsekwencji aborcji. Na problemy natury psychologicznej po zabiegu przerwania ciąży zwróciła uwagę W. Półtawska(16). W wyniku wieloletnich badań dotyczących konsekwencji psychologicznych aborcji rozróżnia ona bezpośrednie, wtórne i późne zaburzenia. Ilościowo więcej przypadków zaburzeń występuje w czasie późniejszym(17). Zabieg interrupcji nie tylko niszczy dziecko poczęte, ale także samą kobietę(1

. Wielu doświadczonych ginekologów stwierdza, że w wyniku takiego samozniszczenia kobieta znacznie dramatyczniej przechodzi okres klimakterium. Szczególne typy reakcji traumatycznych po zabiegu przerwania ciąży omawia, na podstawie własnych badań, M. Simon(19).

Elżbieta Kaczmar przeanalizowała wyniki badań uzyskane w 1998 roku od 30 kobiet w wieku od 20 do 50 lat. Wśród nich były mężatki, niezamężne, rozwiedzione i wdowy. W przypadku piętnastu osób była to pierwsza aborcja, cztery kobiety poddały się dwóm aborcjom, dla trzech była to trzecia aborcja, dla trzech - czwarta, dla dwóch osób - piąta(20).

Z przeprowadzonych badań jednoznacznie wynika, że aborcja spowodowała negatywne zmiany w życiu osobistym u 63,5% badanych kobiet, a u 46,4% uległo zmianie na gorsze również życie rodzinne. Warto tu podkreślić, że bezpośrednio po aborcji stosunki rodzinne były poprawne, jednak w miarę upływu czasu przeradzały się w nieprzyjazne, a nawet wrogie. Bezpośrednio po aborcji u 66,7% badanych wystąpiły negatywne przeżycia psychiczne. Po upływie jednego roku przeżyć tego typu doświadczało 73,3% kobiet, a przed upływem pięciu lat - 79,8% badanych. Po dziesięciu latach przeżycia negatywne wystąpiły u 43,3% kobiet, a do dwudziestu lat po aborcji negatywne odczucia stwierdziło 16,6% badanych kobiet. Bezpośrednio po zabiegu przerwania ciąży 56,5% kobiet ogarniało poczucie winy, a uczucie wstydu - 43,3%.

Po aborcji 63,1% kobiet unika myśli i uczuć z nią związanych. Niszczy je rozpacz na wspomnienie własnej ciąży, aborcji, szpitala lub widoku innych kobiet w ciąży (63,2%). Tego typu zaburzenie występuje również u niektórych kobiet w rocznicę aborcji (26,8%) oraz w kolejne rocznice, jakie miałyby miejsce w życiu dziecka (16,8%). U 66% badanych pojawia się obawa przed następną ciążą, a 59,9% kobiet czuje obawę przed współżyciem seksualnym. Do zaburzeń tego rodzaju należy również nienawiść lub wstręt do życia seksualnego oraz chęć częstej izolacji (46,9%). Znaczna liczba kobiet po aborcji odczuwa obumieranie życia uczuciowego (43,4%), emocjonalną obojętność (46,7%). Obniżenie poziomu takich uczuć, jak przyjaźń lub miłość stwierdza u siebie 46,6% badanych. Poniżenie samej siebie oraz niezdolność przebaczania sobie doświadcza 56,5% badanych. Przygnębienie lub depresję bezpośrednio po aborcji zauważyło u siebie 56,5% kobiet. Przed upływem jednego roku przeżycia tego typu wystąpiły u 30,2% ankietowanych, a po kilku latach od decyzji stwierdza powyższe zaburzenia 46,6% kobiet. U 46,6% badanych po zabiegu wystąpiły myśli lub tendencje samobójcze. Zabieg przerwania ciąży spowodował także odczuwalne zmiany osobowości, jak stałe niezadowolenie oraz zgorzknienie (u 50,0% badanych). Natomiast 43,4% kobiet obserwuje u siebie nie występującą wcześniej złośliwość, a 26,8% - cynizm.

Podsumowanie

Osoby, które przeżyły czasy komunistyczne pamiętają ten okres jako taki, w którym nie wolno było ujawniać istnienia jakichkolwiek zaburzeń postaborcyjnych. Do tej zmowy milczenia udało się wciągnąć wielu profesorów, ginekologów, psychiatrów. Często akcja ta była łączona z odbieraniem statusu człowieczeństwa poczętemu dziecku (to tylko zlepek komórek, embrion, płód). Kiedy jednak osiągnięcia badań prenatalnych dobitnie ukazały ludzki status człowieka nie narodzonego, a rozmiary zaburzeń po przerywaniu ciąży okazały się tak dotkliwe, że nie dało się już ukrywać problemu, przyznano, że skutki przerywania ciąży istnieją, ale zaraz zaczęto propagowanie informacji, że przecież dzięki nowoczesnym zabiegom terapeutycznym można je zminimalizować.

Tymczasem tzw. aborcja to nie tylko zabicie nie narodzonego dziecka, to również poważne okaleczenie jego matki. To prawda, że możliwy jest proces terapeutyczny, ale jest on bardzo trudny. Nie tylko wymaga przyznania się do zabójstwa własnego dziecka, ale potrzebna jest tu głęboka przemiana osobowa.

W procesie terapii trzeba to bolesne macierzyństwo, które zakończyło się zabiciem dziecka, przemienić, oczyścić, odnowić, uleczyć i stać się matką na nowo, tego właśnie dziecka, matką kochającą, matką, która - prosząc o wybaczenie Pana Boga - wybaczyła sobie i tym wszystkim, którzy stali się przyczyną śmierci dziecka. Bo matką tego dziecka jest się zawsze, i będzie się zawsze...

Maria Ryś
dr hab. Maria Ryś - profesor Uniwersytetu KardynaŁa Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

Przypisy:

1. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders-Revised (DSM-III-R 309.89. American Psychiatric Press, Washington, D. C. 1987, pp 20,250). W kolejnych wydaniach podręcznika nakazano usunięcie informacji o istnieniu tych zespołów.
2. Trauma - uraz, szok.
3. Tamże, s. 250.
4. Objective Versus Subjective Responses to Abortion. James M. Robbins. Journal of Consulting and Clinical Psychology, Vol. 47. No 5, 1979, pp 994-995.
5. Aborted Women: Silent No More, David C. Reardon, Loyola Press (1987).
6. The Abortion Experience in Private Practice. David H. Sherman et al., (in:) Women and Loss. Psychobiological Perspectives, ed. William F. Finn et al., The Foundation of Thanatology Series, Vol. 3, Preeger Pub., NY. 1985 pp. 98-107.
7. Men and Abortion, Lessons, Losses and Love. Arthur Shostak and Gary McLouth 1984.
8. Abortion as Stigma: In the Eyes of the Beholder, Gerdi Weidner and William Griffitt, Journal of Research in Personality. Vo. 18. 1984 pp. 359-379.
9. The Effects of Abortion on a Marriage, Janet Mattinson, Abortion Medical Progress and Social Implications, Ciba Foundation Symposium, 1985, pp. 165-172.
10. The Surviving Sibling: Another Victim of Abortion, National Right to Life News. Washington D. C., September 25, 1986.
11. The Survivor Syndrome: Siblings and Abortion, National Right to Life News, Washington D. C. January 15, 1987, p. 19.
12. Psychiatric Journal of the Univ. of Ottawa/Rev. de psychiatrie de l'Univ. d'Ottawa, Vol 14, No 4. 1989, pp. 506-516.
13. Do tego artykułu warto sięgnąć. Autorzy ukazują możliwe przyczyny uzyskiwania rozbieżnych wyników w badaniach dotyczących aborcji. Jako przykład podają m.in. badania w Singapurze 1739 kobiet, których stan zdrowia po aborcji dokonanej z tzw. wskazań psychiatrycznych wyraźnie się poprawił. Prawdopodobnie jednak prawdziwym motywem były względy społeczne, (które nie mogą stanowić w myśl tamtego prawa przyczyny aborcji), stąd wymyślone zostały objawy psychotyczne, które po aborcji "zniknęły", "poprawiając" stan zdrowia kobiety.
14. W. Fijałkowski, Następstwa przerywania ciąży w ustroju matki. Ogólnopolska Sesja Naukowa Lekarzy i Teologów. 8-9 II. 1975, Kraków, s. 41-53.
15. K. Bożkowa, M. Troszyński, T. Kukla, Zdrowotne i społeczne aspekty przerwania ciąży. w: Zdrowie rodziny. K. Bożkowa i A. Sito red., Warszawa 1983, s. 151-162.
16. W. Półtawska, Zaburzenia psychiczne po przerwaniu ciąży. Ogólnopolska Sesja Naukowa Lekarzy i Teologów 8-9 II. 1975, s. 66-85; por też: W. Półtawska, Wpływ przerwania ciąży na psychikę kobiety. XVIII Międzynarodowy Kongres Rodziny, Warszawa 14-17 IV 1994, s. 329-354.
17. D. Kornas-Biela podjęła problemy dotyczące zmian w psychologicznym obrazie własnej osoby dokonujące się w związku z decyzją kobiety związaną z zabiegiem przerwania ciąży (D. Kornas-Biela, Psychologiczne uwarunkowania i konsekwencje przerwania ciąży. Przegląd Psychologiczny, 2 (1988), s. 467-485); K. Ostrowska na podstawie badań przeprowadzonych w Polsce, w Niemczech, Szwajcarii i Rosji, ukazała szeroko problematykę konsekwencji psychologicznych po dokonanej interrubcji (K. Ostrowska, Aborcja - niektóre problemy psychologiczne. Nowiny Psychologiczne, 1 (1994), s. 29-44). Problematyce psychicznych następstw sztucznego przerwania ciąży poświęcił swoją pracę doktorską W. Kokoszka. Z badań, jakie autor przeprowadził wynika, że u wielu kobiet, które dokonały zabiegu przerwania ciąży występują objawy niezrównoważenia emocjonalnego, nerwice (W. Kokoszka, Psychologiczne następstwa sztucznego przerwania ciąży. Nieopublikowana praca doktorska. Akademia Medyczna. Kraków 1965). R. Sikorski, C. Lepecka-Klusek oraz H. Tereszkiewicz [Planowane rodzicielstwo w opinii kobiet poddających się zabiegom przerwania ciąży. Problemy Rodziny, 5 (1978), s. 31-35] zwracają uwagę na konflikt sumienia łączący poczucie ulgi, winy i straty, który może być tak silny. że doprowadza do zaburzeń.
18. J. Toulat, Sztuczne poronienie. Wyzwolenie czy zbrodnia. Warszawa 1978, s. 26.
19. M. Simon, Aborcja nie jest rozwiązaniem jakichkolwiek problemów. Psychiczne następstwa po aborcji. Głos dla Życia 3. 13. 1994, s. 8.
20. E. Kaczmar, Psychologiczna analiza zaburzeń występujących po przerywaniu ciąży, Studia nad Rodziną 2 (1998), s. 141-150.

***

Znaleziono na:

[link widoczny dla zalogowanych]