Dominik
Administrator
Dołączył: 04 Gru 2005
Posty: 1088
Przeczytał: 0 tematów
Ostrzeżeń: 0/5
|
 Wysłany: Pon 21:45, 12 Gru 2005 Temat postu: Zwyczaje Śląska Cieszyńskiego |
|
|
Ciekawy tekst napisany gwarą cieszyńską znalazłem na stronie:
[link widoczny dla zalogowanych]
Cytuję tu tylko fragment o zwyczajach rodzinnych z tego doskonałego tekstu ( choc polecam całość - DLA WYTRWAŁYCH  )
| Cytat: |
6. Rodzina i zwyczaje rodzinne / Rodina
a rodinné zvyky
O ciotkach i ujcach
Tak se nieroz myślym o tych naszych downych czasach u nas
w Ustróniu i na inszych dziedzinach kole Cieszyna. Pozmiyniało sie przeca wszystko – chałpy, cesty, sklepy i to człowieka musi cieszyć.
Ale też sie pozmiyniali ludzie a tu nie wdycki je sie czym radować.
Móndrzi ludzie prawióm, że taki czasy, jaki człowiek, ale też to je aji
naopak – jaki człowiek, taki czasy. Na bo też kiery zmiynio tyn świat
jak ni człowiek, ta potwora. Jak sie trefi porzóndny, to i świat je fajny,
a jak howado, to niech Pón Bóg bróni! Pore takich to my już dobrze
poznali. Dziynka Bogu, że to nasze dziecka znajóm jyny
z ksiónżek...
Cosik mi sie zdo, że sie nejwiyncy pozmiyniało w tych sklepach
z moresym. Bo downi to ludzie prawili, że jak kaj kiery był huncwótym,
to mu trzeja pojczać abo dokupić moresu. Jo pamiyntóm, że moresu
uczyli w chałpie, we szkole i w kościele. Kiery był lepszym rechtorym,
nie wiym. A możne uczyli wszyscy równo i tymu mores był?
Jak sie kiery stracił, to go zastympowali insi. Było czasym tak, że
ciotki i ujcowie.
Jeszcze dzisio na nikierych dziedzinach ciotka i ujec sóm w cynie.
W taki Istebnej, Jaworzynce czy Kóniakowie wszyscy sóm sobie ciotkami
i ujcami. Żodyn panoczek czy paniczka, jyny ciotka, ujec. A jak
kaj kiere dziełuszysko czy kluczysko pieknie nie pozdrowi, zaroz go
bieróm do gwintu.
Dzisio rechtorzi prawióm, że nima żodnego autorytetu, żodnej powogi,
je kryzys wychowawczy. To je aji prowda, ale my też żyli przeca
w różnych czasach – wojna, powojynno biyda, fazolónka z garkuchnie,
łotane szróty. Nie było żodnych wielkich ludzi, kierzi by mógli być za
muster. Wychowali nas zwykli ludzie, starsi, zharowani na zogónach
abo we werku. To były nasze ciotki i nasi ujcowie. Prawiło sie na nich
– ujec abo ciotka z Goji, ze Zowodzio, spod Czantoryje, z Polany,
z Kympy, z Królowa, z Lipowca, Górek, Nierodzimio. Nie trzeja było
dodować nazwiska – ujec Sztwiertnia, ciotka Bukowczanka. Nejczynści
bywali potkami i wiesielnymi starostami. Na starych fotografijach
ujcowie mieli westy z lańcuszkami od zygarków na wyrchu, nikiedy
wojskowe ancugi, wyglancowane oficyrki, fusy podkryncane do góry
abo galaty na hozyntregach. Ciotki zaś piekne czepce, żywotki, jedbowne
fortuchy z kwiotkami, hornodle we włosach... A znani byli
z tego, co dobrze robili – ujec od botów, pszczół, gołymbi, królików,
jabłek; ciotka od kołoczy, od grymplowanio, heklowanio, sztrykowanio
kopytek, szycio. Na tamty czasy byli od wszystkigo.
A wszyscy my ich mieli radzi – tyn doł na sztolwerki, doł pinióndz
do kapsy jak sie szło po winszu, czasym stary a dobry zygarek na
lańcuszku, piekny żywotek do frelki, sztrajfke kołocza, dobrej kiszki
z póncloka. Robili to ze serca, z dobrego nawyku, bo óni też dowali,
jak ich ciotki i ujcowie...
219
I tak sie ty rodziny dzierżały dogrómady, bo mores musioł być.
Zmiyniali sie cysorze i insi panoczkowie, a ludzie sie dzierżeli swoigo
porzóndku i moresu.
Toż jak kaj kiery mo jeszcze ciotke i ujca, to ich szanujcie, nie wymóndrzejcie
sie przed nimi, bo to je sztrasznie szpatnie, jak je wajce
móndrzejsze od kury i pozdrówcie mi ich też pieknie.
(opracował Jura spod Czantoryje97)
W każdym kóntku po dziecióntku
Hań downi w każdej chałupie na dziedzinie było moc dziecek.
Przeca ponikierzi gazdowie czy kumornicy mieli łoto aji dziesiynć pociech,
abo i wiyncyj, tóż nie dziwota, że było we zwyku taki powiedzyni
– „Co rok to prorok, a jak przestympny to dwa”. Skwóla tej dzieciarni
w niejednej chałupie była wielko biyda, ale prawiło sie na to:
„Bóg dół dziecka, do i na dziecka”. Z synów łojcowie byli bardzi radzi
niż z cer, bo dziełchóm trzeja było przirychtować bogate posagi. Ponikierzi
gazdowie dłógo czakali na chłapca, ło czym świadczy downe powiedzyni:
„Siedym córek ósmy Jurek”.
Ku jedzyniu nie trzeja było żodnego pytać, bo każdy piyrszy chytoł
za łyżke i cis sie do miski. Hań downi ludzie byli szporobliwi i robotni.
A łoblyczke sie nieroz nosiło po starszych dzieckach, łojcach abo
starzikach. Cosi też szło przeszyć, przerobić i było jak nowe, tymu też
telkowne dziecka szło jednako w tej biydzie wychować.
Gaździno, jak już była przi nadzieji, musiała se doista dać pozór,
coby jóm jaki złe moce nie chyciły, tymu sie przed rozwiónzanim ani
nie pokazowała sie na dziedzinie. Nie śmiała też zabyć ło downych
łobyczajach. Łoto baji nimógła nic zawiónzować, coby poród przebiegoł
bez kómplikacyji. Przi porodzie, kiery sie dycki łodbywoł w chałupie,
pumogała hebama, nazywano też babiculóm.
Położnica nimógła łopuszczać dziecko do chrzcin, bo downi ludzie
wierzili, że diobeł spruguje go podmiynić na podciepa. Małego dziecioka
mama kładła do kolybki, kieróm łojciec abo inszy przociel
ustrugoł z lipowych desek. Do ni na dno dowało sie kłónczok. Coby
sie łodegnało złe moce, do kolybki pod pierzinke mama dowała zieline
– przytulie. Łoblyczke sie szyło małymu chłapcu dycki modróm,
a dziełsze rużowóm. Póki bajtel nie siadoł, to sie go dzierżało w pierzince, w kierej był gynsi kwap. Cyszka kole głowy była łozdobióno
korónkóm. Do chrztu niyśli małego w krziżówce. Przocielki i kamratki
przichodziły zozdrzić na położnice i dziecioka, prawiło sie, że idóm
z nowiyckóm, abo z kawóm.
Mama kormiła swojóm pocieche piersióm aspóń rok, dyć tak sie
nejlepi chowała. Jak jeszcze cumli po dziedzinach nie bywało, to
małymu bajtlowi zrobiło sie płóciynny waczek z pocukrowanym chlebym,
coby mioł co cyckać i nie beczoł. Herbate z kamelków czy kopru
sie podowało łyżeczkóm abo ze szklanej flaszki z cumlym. Jako jedzyni
dowali hań downi małymu papinek usmażónych z mónki i masła,
a potym gryzek uwarzóny we mlyku i żarnówke. Jak taki żgol mioł
już pół roku i zaczynoł siadać, dowali mu jeś wszycko to, co insi
dómownicy jedli.
Takimu małymu łoblykało sie zrośloki, a na nogi jakisi fusekle czy
kopytka z łowczy wełny. Bawidła dlo dziecka sie robiło z drzewa: jakisi
kolaski, kóniczki abo mandory uszyte ze szmatek. Jak małymu
bajtlowi dochodził rok, to nejprzód sie szmatłoł po delinach, chodził
po piesku i stowoł w łóżeczku abo kole ściany. Wtedy sie ś nim zaczynała
utropa.
Taki roczniok je strasznucnie dociyrny i fórt trzeja na niego dować
pozór. Jak jyny zacznie chodzić, to wszyndzi nuchci i szkłódzi. Łoto
baji ściepie z blachy gorczek, co sie w nim woda warziła, abo ze stołu
talyrz schynie. Tóż nie dziwota, że je dycki utoplany i wymaraszóny.
A ku tymu fórt brni i jowejczy ło byle co. Chodzi boskym aji po polu
i roz dwa sie przeziómbi, tóż potym forsko abo kucko i fórt mo ryme.
Jak już mu piźnie łoto pore roków, to je jeszcze bardzi przeciwny. Ani
sie nie łobezdrzisz a tyn bynbyn sie bawi z jegłami i kneflami, abo
łodewrze dwiyrka pod blachóm, dziubie karkoszkóm do łognia i nieszczyńści
gotowe. Ponikiero mama myśli se, że dobrze by było, jakby
ta mało usmarkano beksa aspóń kapke wyrosła. Nale ta mamulka
jeszcze isto nie wiy, że „małe dziecka, mało starości, a wielki dziecka...”.
(opracowała Lidia Szkaradnik98)
|
Post został pochwalony 0 razy
|
|
FAQ
Szukaj
Użytkownicy
Grupy
Galerie
Rejestracja
Zaloguj się, by sprawdzić wiadomości
Zaloguj
